De natuur is een vat vol leerlessen over hoe we ons leven, onze maatschappij en onze economie kunnen vormgeven. Regeneratieve ontwikkeling geeft zeven basisprincipes waarmee we onder meer onze bouwprojecten kunnen ontwerpen.
Lang beschouwden we de mens als overheerser van de natuur. De laatste tijd beseffen gelukkig steeds meer mensen dat we deel uitmaken van de natuur. En dat we best leven en werken met (de principes van) de natuur. Dit betekent dat we moeten leren om in ons denken een vergelijkbaar patroon van dynamiek, verandering en complexiteit te genereren.
We moeten dus ons mechanische wereldbeeld switchen naar een wereldbeeld van onderlinge verbondenheid. Volgens Jeremy Lent, de auteur van ‘The web of meaning’, is de ecologische en sociale crisis een gevolg van ons westerse wereldbeeld. Die visie is gebaseerd op materiële welvaart en status. Het leidt tot afscheiding en vervreemding. Met alle gevolgen van dien: uitbuiting van mensen en van de natuur, toenemende ongelijkheid, armoede én racisme. Volgens Lent is een wereldbeeld van onderlinge verbondenheid van belang voor ons voortbestaan en voor de aarde. Dit zorgt ook voor meer levenskwaliteit dan de meeste mensen tegenwoordig kunnen ervaren.
Carol Sanford en Ben Haggard ontrafelen in hun paper ‘The regenerative economics shaper perspective paper’ zeven principes van levende systemen: holisme, uniekheid, genestheid, verandering, knooppunten, systemische wederkerigheid en potentieel. Als je deze als basis hanteert voor jouw project, dan weet je dat je op een regeneratieve manier te werk gaat. In dit artikel bespreken we die principes.
Holisme
Als mens zijn we met alles geconnecteerd. Alles op deze planeet bestaat in een onderlinge verbondenheid en eenheid. Iedere mens is een geheel van een fysiek, mentaal, emotioneel en spiritueel lichaam. Dat lichaam maakt onderdeel uit van een ander geheel: het gezin, de familie, de organisatie en de gemeenschap.
Wat mij betreft, is holisme makkelijker te begrijpen als je aan geneeskunde denkt. Denk bijvoorbeeld aan de verschilpunten tussen de oosterse, holistische geneeskunde versus de westerse, gefragmenteerde geneeskunde. In het Westen beschouwen we ons lichaam als de som van onderdelen. Als er een deel van het lichaam (of de geest) ziek is of niet langer naar behoren functioneert, schrijven we medicatie voor om de patiënt op te lappen. Symptoombestrijding dus. De oosterse geneeskunde vat lichaam en geest op als een geheel. Hier wordt de volledige conditie van de cliënt onderzocht, niet enkel de klachten en de symptomen.
In alle sectoren evolueerden we van gehelen naar fragmentatie, ook in de bouwwereld. Vroeger bouwde een gemeenschap tezamen aan een huis. Later specialiseerden we ons. Anno 2022 hebben we een architect, een aannemer, een EPB-verslaggever en een rist andere bouwprofessionals nodig om onze woning te bouwen. Als we bouwen en verbouwen bekijken vanuit het perspectief van regeneratieve ontwikkeling, dan zullen we alles meer als een geheel bekijken. Het is dan belangrijk om als team samen te werken en op zoek te gaan naar de gedeelde zingeving van het project en de rol van het project binnen het grotere geheel.
Uniekheid
Iedere mens, bloem, organisatie of ander geheel is uniek en verschillend. Elk wezen uit zijn essentie ook op een unieke manier en levert een eigen bijdrage aan het grotere geheel. Het concept ‘essentie’ tart iedere categorisering of poging tot veralgemening. Elk gebouw of project is uniek. Je kan een gebouw niet gewoon copy-pasten in een andere omgeving. Want ieder gebouw heeft een eigen context: een ander landschap, een andere lichtinval, een andere sociale context… Hoe meer we inspelen op deze unieke kenmerken, hoe interessanter en passender in de context het gebouw zal zijn.
Genestheid
De gezondheid van een levend systeem beïnvloedt de gezondheid van het grotere geheel. Als je problemen ondervindt binnen je familie, dan heeft dat een invloed op je mentale en fysieke gezondheid. Op lange termijn leidt die overvloedige stress tot hartproblemen. We zijn dus afhankelijk van onze omgeving. Ieder geheel is genest in een groter geheel. Alles bestaat in iets anders. Genestheid houdt een diepere en intiemere relatie in dan verbonden zijn. Ieder geheel heeft een essentie. De essentie van een familie bestaat uit de uniekheid van iedere persoon die deel uitmaakt van het gezin. De essentie van een stad bestaat uit de unieke verzameling van mensen en gezinnen die er leven.


Verandering
Wij hebben graag iets dat er altijd hetzelfde uitziet. Zo verkiezen de meeste huishoudens een zwembad vol chloor ten opzichte van een ecologische zwemvijver die er elke dag anders uitziet. De enige constante in de natuur is verandering. Elk levend systeem is continue in verandering en evolutie. Wijken, dorpen en steden zijn levende systemen die voortdurend veranderen. We moeten dus niet toewerken naar een eindresultaat. Het is belangrijker om een project te ontwikkelen dat inspeelt op mogelijke evoluties zoals de demografische evolutie en klimaatverandering.
Knooppunten
De natuur wordt niet vanuit een centraal punt aangestuurd. In een levend systeem is er geen hiërarchie of controlemechanisme. De onderlinge relaties tussen de delen creëren een web van verbindingen. In de knooppunten komen veel relaties tezamen waaruit mogelijkheden ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan een natuurlijke dam in een rivier.


Systemische wederkerigheid
Systemische wederkerigheid gaat verder dan louter samenwerking. Het is een samenwerking die voor alle deelnemers positief is. Daardoor evolueren zowel de persoon als de organisatie. Dankzij de samenwerking ervaren ze allebei meer vitaliteit.
Potentieel
Alles heeft een potentieel. Ieder levend systeem heeft de potentie om te groeien en te evolueren naar een hogere orde (organisatie, structuur, functie). Elk levend systeem kan zich binnen de juiste omstandigheden ontwikkelen. De wereld zit vol potentieel. Ook naar een persoon kijk je vanuit zijn of haar potentieel in plaats vanuit problemen of feiten. Kijk ook naar een project vanuit potentieel. Hoe draag jij vanuit jouw specifieke project bij aan het grotere geheel? In de analysefase van een architectuurproject besteed je een gezonde portie aandacht aan de mogelijkheden. Potentieel ontstaat vanuit de plek zelf en levert een positieve bijdrage aan het project, de plek én het grotere geheel. Door de levende context en de uniekheid van het project te exploreren, zal je het potentieel zien.


Conclusie
Regeneratieve ontwikkeling is dus niet zomaar een nieuwigheid om de term ‘duurzame ontwikkeling’ te vervangen. Het is op een andere manier naar de wereld kijken. En dat is essentieel voor het voortbestaan en de kwaliteit van het leven op aarde. We moeten het mechanische wereldbeeld loslaten en vervangen door een wereldbeeld van onderlinge verbondenheid. Daarvoor maken we een transformatie van reductionisme naar holisme. Van het hoofd naar het hart. Van kennis naar intuïtie. Van verticaal naar horizontaal. Van problemen naar potentieel. Van angst naar liefde. Van onwetendheid naar inzicht.