Een achttiende-eeuw kasteel uit de rococoperiode dat herbestemd wordt tot een cohousingproject voor medioren en senioren. Onze bouwpartner ROOILIJN architectuur gaf samen met POLYGOON Architectuur en Steenmeijer architecten een nieuwe invulling aan het Deurnse Kasteel Boekenberg.
Symbiosis vzw, de opdrachtgever van het project, wilde via een haalbaarheidsstudie een maatschappelijk relevante invulling geven aan Kasteel Boekenberg in Deurne. Het beschermd monument werd in de achttiende eeuw ontworpen door Jan Pieter van Baurscheit in een Frans classicistische rococostijl. Het fungeerde als een buitenverblijf waar vermogende stedelingen tot rust kwamen in een omgeving van schoonheid en rust. De speelse rococostijl gaat hand in hand met een strak geordende structuur, symmetrie en zichtlijnen. Het originele grondplan volgde duidelijke assen met de belangrijkste publieke ruimtes op het gelijkvloers en uitzicht op de tuin. De hoofdas liep dwars door het kasteel.
Het was de ambitie van Symbiosis vzw om nieuwe woonvormen te verkennen en tegelijk een tegenwicht te bieden aan de klassieke vastgoedontwikkeling die unieke locaties voorbehoudt voor de ‘happy few’. ROOILIJN architectuur, POLYGOON Architectuur en Steenmeijer architecten creëerden ruimte voor negen compacte wooneenheden, aangevuld met gedeelde voorzieningen zoals een leefkeuken, ontmoetingsruimte, gastenkamer, zorgkamer en een wasruimte. Het project krijgt ook een buurtgerichte rol via leesclubs en boekencafés die verwijzen naar de literaire salons van weleer. Zo wordt de oorspronkelijke betekenis van het kasteel als plek van rust en plezier opnieuw voelbaar, ook voor het brede publiek.
Eigentijds met authentieke elementen
Hoewel het interieur doorheen de tijd sterk werd aangepast, blijven belangrijke elementen van de achttiende-eeuwse wooncultuur zichtbaar: samenhang, harmonie, hiërarchie en proportie. Bij de restauratie van het gebouw stond het herstel van de oorspronkelijke structuur centraal. Authentieke elementen werden opnieuw zichtbaar gemaakt. De nieuwe indeling respecteert de erfgoedwaarde. Zo liggen de collectieve ruimtes op het gelijkvloers, rond de centrale as. Nieuwe toevoegingen zijn eigentijdse interpretaties van klassieke elementen. Zo verwijzen de herstelde gevels van het bijgebouw naar de originele compositie en verhoudingen. De nieuwe stalen trap met de pastelgroene kleur wekt de elegantie van vroeger op.
De ligging van Kasteel Boekenberg in een openbaar park maakt de overgang tussen de publieke en private ruimte een belangrijk aandachtspunt. De private wooneenheden bevinden zich voornamelijk op de verdiepingen, terwijl de collectieve functies van de cohousing op het gelijkvloers liggen. De bewoners behouden hun autonomie en privacy, maar vinden tegelijkertijd sociale verbondenheid en zorgondersteuning. Alles draait om de balans tussen ontmoeting en geborgenheid. Een aparte toegang via het bijgebouw laat toe dat de bewoners zich discreet verplaatsen, zonder de collectieve ruimtes te kruisen. De circulatieruimtes op de verdiepingen dienen als plekken voor toevallige ontmoetingen of rustige momenten.
Erfgoed en duurzaamheid gaan in Kasteel Boekenberg hand in hand. Het initiatief toont dat samenleven en zorg ook op een solidaire, ethische manier mogelijk zijn. Wie bereid is om de focus te leggen op sociale rijkdom krijgt er iets waardevols voor terug: een actieve rol in het behoud van erfgoed en het herstel van betekenisvolle plekken. Door het samenwonen van medioren en senioren, met gedeelde ruimte en engagement naar elkaar toe, ontstaat er zorgvertraging. Een alternatief voor de traditionele woonzorgvormen.
Betaalbaar en inclusief
In het cohousingproject werd bewust gekozen voor een diversiteit aan woningtypes: studio’s en éénslaapkamerappartementen voor één of twee personen. Omdat de bewoners van de voordelen van gedeelde ruimtes genieten, blijven de private units compact. Zo blijft het project betaalbaar én inclusief. Zowel de private als gedeelde ruimtes zijn ontworpen voor levenslang wonen: rolstoeltoegankelijk, met lift, drempelloze overgangen, een helling aan de ingang en doordachte sanitaire voorzieningen. De compacte keukens laten de bewoners toe om autonoom te functioneren. Er is veel aandacht voor een warme, huiselijke sfeer via materialen, kleuren en verhoudingen. Niet per se gericht op luxe, maar op levenskwaliteit en ruimtelijkheid.
Technisch gezien werd gezocht naar een evenwicht tussen erfgoedbehoud, hedendaags comfort, wettelijke normen en betaalbaarheid. Iedere ingreep is duurzaam en omkeerbaar, met het oog op de toekomst. Na de brand werd de volledige vloerstructuur vervangen. Dat bood de mogelijkheid om vloerverwarming en ventilatie te integreren, voorbereid op geothermie. Ook het dak werd volledig gereconstrueerd met een eikenhouten structuur en verfijnde dakkapellen, en werd geïsoleerd met ecologische cellulose. De binnenzijde van de gevels werd thermisch geoptimaliseerd met natuurlijke kalkhennepvezels.
Kasteel Boekenberg is een inspirerend voorbeeld van de versterking tussen architectuur, samenleving en zorg. Het project toont hoe we erfgoed kunnen inzetten als hefboom voor een positieve impact.
