Een circulair vogelobservatorium in de vorm van een gigantisch ei. De genialiteit zit ‘m in de eenvoud van het idee. Het Nederlandse bureau RO&AD Architecten ontwierp TIJ in het Zuid-Hollandse natuurgebied Scheelhoek. “Met dit project brengen we de mens en de natuur opnieuw een stukje dichter bij elkaar”, vertelt Ad Kil.

“Vaak gaat duurzaamheid om de verkleining van je ecologische voetafdruk. Hoe kleiner je ecologische voetafdruk, hoe kleiner je negatieve impact. Voor ons bureau schuurt dat idee. Kunnen we als architecten geen projecten realiseren met een zo groot mogelijke positieve impact? Zoals de natuur dat doet? Dan hebben we aan een kleine ingreep soms voldoende om een groot effect teweeg te brengen. Een positieve voetafdruk waar veel natuur, leven en liefde uit voortkomen”, vertelt architect Ad Kil van het bureau RO&AD Architecten.

Het vogelobservatorium TIJ (een taalkundige knipoog naar getijde en ‘het ei’) is gelegen in Scheelhoek, een natuurgebied dicht bij de Haringvlietdam in Stellendam. Het Droomfondsproject, een gezamenlijk initiatief van de Nederlandse natuurorganisaties, wil de natuur in het Haringvliet beschermen en de effecten daarvan toegankelijk en waarneembaar maken. Ad: “De vraag kwam om een vogelobservatorium te ontwerpen dat iconisch zou worden voor het Droomfondsproject. Niet de doorsnee kijkhut voor oude mannen met groene regenjassen en verrekijkers, maar een uitnodiging om het natuurdomein te bezoeken.”

Een houten ei

Het plan omvat niet alleen het vogelobservatorium, maar ook een landschapsplan van HNS Landschapsarchitecten waarin het natuurgebied Scheelhoek beleefd wordt. “Op een zintuiglijke manier kom je als bezoeker in contact met de verschillende biotopen voor de vogels”, vertelt Ad. “De weidse vergezichten in het vogelobservatorium zijn het ‘moment de gloire’ waar je als bezoeker naartoe wandelt. Een weetje is dat je gedurende het laatste deel van je wandeltocht onzichtbaar blijft in een tuunwallentunnel. Een boswachter gaf ons die tip want anders is het risico te groot dat de vogels wegvliegen voor jij ze ziet.”

Het icoon van Stellendam is de grote stern die in het natuurgebied broedt. “Dat gaf ons het idee om het vogelobservatorium te modelleren zoals het ei van de grote stern. Een ludiek idee dat we uitwerkten volgens het Zollinger-principe. Zo konden we in hout grote overspanningen maken met relatief kleine onderdelen. Het Finse architectuurbureau GEOMETRIA hielp ons vervolgens om het model om te zetten naar geautomatiseerde scripts voor houtmachines.” Het ei legde RO&AD Architecten licht schuin in een nest op de zandplaat, net zoals de grote stern dat doet.

Lokaal riet van de dijk

Hout is het natuurlijke bouwmateriaal bij uitstek. Omdat het onderste deel van het vogelobservatorium onder water komt bij hoog water kozen de architecten voor accoya, het bovenste deel bestaat uit Fins grenenhout. De bedekking is van lokaal riet dat aan de binnenkant van de dijk is geoogst. De rietbedekking stopt vlak boven de hoogst mogelijke hoogwaterlijn. Via een hybride hout-betonvloer wordt de binnenkant ontsloten van waaruit je een prachtig uitzicht hebt op de broedeilanden, de Haringvlietdam en de directe omgeving.

Om de Zollinger-constructie volledig in hout te krijgen, zocht RO&AD Architecten oplossingen in het buitenland. “Stalen verbindingen zouden voorbijgaan aan de circulaire filosofie achter TIJ. Ieder knooppunt in deze constructie is uniek waardoor het kostenplaatje van de stalen verbindingen ook drastisch uit de hand zou lopen. Opnieuw vonden we hulp in Finland, namelijk bij Hannu Hirsi en Lauri Salokangas van de Aalto-universiteit. Zij maakten een nieuwe detailberekening voor de knooppunten waardoor we met houten deuvels konden werken.”

Een experimenteel project

De eivormige constructie werd in ongeveer 400 onderdelen per boot aangeleverd. Het bouwproces zou uiteindelijk vier maanden duren. “Het was voor ons en de aannemer een experimenteel project waardoor niet alles 100 procent volgens plan verliep”, getuigt Ad. “Zo bouwden we de eerste elementen in spiegelbeeld waardoor we de constructie terug mochten afbreken. En we ontdekten dat het Zollinger-systeem zo instabiel is als de pest als de constructie niet volledig afgewerkt is. Pas toen de schaal quasi-volledig sloot, werd het ei stabiel.”

Omdat RO&AD Architecten aan projecten met een positieve impact werkt, is het vogelobservatorium volledig remontabel en modulair opgebouwd. “Het bouwwerk heeft daardoor een hoog circulair potentieel”, besluit Ad. “Alles in de natuur is tijdelijk en dus moet ook het observatorium in de toekomst zonder waardeverlies uit elkaar gehaald kunnen worden. Zo belasten we minimaal de effecten op het milieu en het ecosysteem op de locatie. Met TIJ willen we de mens en de natuur dichter bij elkaar brengen zodat we als mens opnieuw onderdeel worden van het natuurlijke systeem.”