De klimaatspeelplaats van de Sint-Paulusschool in Kortrijk is een levendige en groene ruimte die niet alleen een positief effect heeft op de natuur maar ook op de gezondheid, het gedrag én het welzijn van de kinderen en de leerkrachten. Een mooi voorbeeld van biofiel ontwerpen, zoveel is duidelijk. Afgelopen week sleepte het project de New European Bauhaus-award in de wacht.

Op de speelplaats van de Sint-Paulusschool in Kortrijk komen de kinderen opnieuw in contact met de natuur. De speelplaats werd van een grijze betonnen vlakte omgetoverd tot een prikkelend speel- en leerlandschap waar speelnatuur, een flinke dosis spelimpulsen en biodiversiteit hun plek kregen. Deze klimaatspeelplaats was een van de 23 geselecteerde projecten voor de Proeftuinen Ontharding 2018 van het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid.

De context

De Sint-Paulusschool is een school voor 480 leerlingen in het kleuter- en lager onderwijs. De site zit geklemd tussen de spoorverbinding Kortrijk-Rijsel en de wijk Pottelberg. Voor de kinderen in de buurt zijn er bitter weinig speelpleintjes en -natuur. De school trok de conclusie dat de speelplaats ook na schooltijd open zou staan voor de buurtbewoners, kinderen en jeugdorganisaties. Hiervoor werd een registratiesysteem met badges uitgewerkt. Tijdens de vakanties organiseren ouders er een gedeelde kinderopvang onder de noemer ‘Paulus speelt’. Scoutsgroep Willem van Saeftinghe maakt regelmatig gebruik van de speelplaats en socio-culturele organisaties kunnen de plek gebruiken. Tot slot kunnen ouders van de schoolkinderen gebruikmaken van de speelplaats voor verjaardagsfeestjes en kleine evenementen.

Het proces

Het verhaal achter de klimaatspeelplaats start in het voorjaar van 2016 na de projectoproep ‘Pimp je speelplaats’. De kerngroep Team Speelplaats, een leerkrachtenwerkgroep, stelde een enquête op om ouders, leerkrachten en leerlingen te bevragen. De deelnemers konden aangeven wat al leuk was op de speelplaats, wat er volgens hen ontbrak en wat er zeker wel of niet mocht komen. In totaal vulden 260 respondenten de enquête in.

In 2017 besloot de groep om in zee te gaan met ontwerpbureaus Studio Basta en Fris in het Landschap. De plannen, tekeningen en maquettes waren dankbare hulpmiddelen om de nodige subsidies binnen te halen. Het ontwerpproces duurde zo’n anderhalf jaar. Samen met studiebureau Atelier Ruimtelijk Advies (ARA) werden alle technische knopen ontward.

Wil je ontdekken hoe de natuur een positieve impact heeft op de gezondheid en het welzijn van de mens? Neem dan deel aan onze expeditie biofiel ontwerpen!

Je ontdekt hoe je een gezonde en veerkrachtige leef- en werkomgeving creëert die de gezondheid verbetert, de natuur versterkt en respect heeft voor de planeet. 🌍 Je ervaart de kracht van de natuur en leert op een interactieve manier hoe je natuurlijke principes en elementen verwerkt in jouw projecten.

Deze expeditie is de ideale opstap om projecten neer te zetten die ons als mens opnieuw verbinden met de natuur. Wil jij ook het verschil maken met gezonde en natuurrijke projecten? Dan is deze expeditie – bestaande uit 4 lesdagen – zeker iets voor jou.

Het project

Zoals bij veel scholen in Vlaanderen was de oorspronkelijke speelplaats bijzonder troosteloos ingericht met de typische 30 x 30 betontegels als ondergrond. De leerlingen en leerkrachten droomden van speelheuvels waar speelgroen gecombineerd werd met natuurlijke materialen. Sport en ‘outdoor learning’ zouden er een vaste plek krijgen. Het plan was goed voor 4000 vierkante meter ontharding waardoor 145 000 liter hemelwater opgevangen en hergebruikt wordt. Het hemelwater dat op de speelplaats valt, infiltreert optimaal in de bodem via een infiltratiebekken van 145 kubieke meter onder de sportvelden of via de plantvakken. Tegelijk werd de riolering volledig vernieuwd en gescheiden aangelegd.

Positieve effecten

Bij een bezoek aan de klimaatspeelplaats samen met de algemene vergadering van Breekijzer op 15 juni 2023 hoorden we van Cedric Ryckaert, leerkracht bij VBS Sint-Paulus en initiatiefnemer van BLES, welke positieve effecten de groene transformatie heeft op de gezondheid, het gedrag en het welzijn van de kinderen en de leerkrachten. Zo vertelde hij dat er minder tot geen pestgedrag en conflicten meer zijn. Een mooi gevolg: de werkgroep rond pesten is hierdoor opgedoekt. Fantastisch toch? De kinderen vinden allemaal hun plekje op de speelplaats die uit zeer diverse ruimtes bestaat: speelheuvels, een toren met tunnel onder, een glijbaan, waterspeeltuin, trapjes, hellingen, koorden… Voor elk wat wils. Dat staat in schril contrast met de grote eenzijdige saaie speelplaats die het vroeger was. Het spel was hierdoor ook eentonig want andere mogelijkheden dan voetbal waren er bijna niet. Dat zorgde voor conflicten.

“ln een groene speelomgeving stijgt het welbevinden van leerlingen, wordt er minder gepest en kunnen kinderen zich beter concentreren.” – Cedric Ryckaert

De vele plekken, hoekjes en trappen maken het mogelijk om ook buiten les te geven. Een formele buitenklas is er niet. “Dat is niet nodig”, aldus Cedric. “Er zijn voldoende plekjes om les te geven.”

“Nu de speelplaats meer dan drie jaar aangelegd is, merken we dat het leven terugkeert op de school”, vertelt Cedric. “Vogels vinden een nestplaats en insecten, vlinders en planten vinden een stek op de speelplaats. Op die manier komen de kinderen van de school in contact met de wonderen der biodiversiteit en ontdekken ze dat ze hier een positieve impact op kunnen hebben. Dankzij projecten als moestuinieren of bijen en kippen houden, krijgen de kinderen ook de verantwoordelijkheid voor het succes van deze initiatieven.”

Een veel voorkomende vraag bij het omvormen van een grijze naar een groene speelplaats is: hoe houden we de kinderen en de klaslokalen proper? Hoe zorgen we ervoor dat de aarde niet mee naar binnen gaat? En hoe zorgen we dat kinderen niet nat worden als het koud is?

Daar dacht Cedric samen met het ontwerpteam goed over na. Ze gebruikten geen gewone aarde om de planten in te zetten. De bovenste 10 cm bestaat uit grijze grevel, dat properder is dan aarde. Zo zullen de planten ook dieper wortelen en beter tegen de droogte bestand zijn. Dat is zeker van belang bij een speelplaats waar in de weekends en vakanties niemand van het beheerteam aanwezig is.

De leerlessen

• Hou rekening met een termijn van 4 à 5 jaar van start tot afwerking. Met moed en volharding bereikt de slak de ark. Een groene speelplaats is wel nooit klaar…
• Zoek mensen in je team bij wie dezelfde goesting leeft. Ontwikkel een visie. Volg de stappen van BLES, Kind en Samenleving, Pimp je speelplaats, MOS, …
• Ga op bezoek bij soortgelijke projecten in binnen- of buitenland en steel met je ogen.
• De directie is een uitdagende horde. Probeer deze aan je kant te krijgen met een goed idee, visie, plan, taart…
• Schoenmaker blijf bij je leest. Gebruik de expertise van ontwerpers en studiebureaus als je all the way wil gaan.
• Zoek partners om de kosten te drukken en zaken zoals beheer in overleg aan te pakken.
• Soms sta je met je schoenen in de modder. Weeg de voordelen af tegen de nadelen. Blijf communiceren.
• Voor speelplaatsen is half werk slecht werk. Te vaak wordt een slecht ingerichte speelplaats opgeladen met een beetje groen en spelimpulsen. Dit blijft niet duren en leidt tot frustratie. Investeren in duurzame materialen en een duurzaam ontwerp levert op termijn meer op dan dat het kost.
• Sluit geen compromissen op vlak van veiligheid voor kinderen. Een ongeluk is snel gebeurd. Laat je speelterrein al van bij het ontwerp bekijken door experts op vlak van speelveiligheid.
• De overheid moet investeren in de kwalitatieve ontharding en vergroening van speelplaatsen. Scholen kunnen deze hoge kosten niet alleen dragen.
• Kinderen zijn de beste ambassadeurs. Zoek een wervende titel voor het project en ga aan de slag met de kinderen. De volwassenen zullen volgen. Een werkgroep van ouders en leerkrachten specifiek voor het project komt zeker van pas. Ze creëren een ongelofelijke dynamiek.
• Maak ontmoetingsmomenten lekker en gezellig. Wij voorzagen altijd taart, hapjes en drankjes. Dit zorgde voor een fijne sfeer waardoor mensen bleven terugkeren.
• Verwen de mensen die de werken uitvoeren. Ze zijn goud.
• Voor ons was een beperkte werkgroep van leerkrachten en directie (3 à 5 personen) de beste manier om van ontwerp tot afwerking te coördineren. Te veel mensen rond de tafel is ook niet goed. Toets natuurlijk regelmatig af met de achterban.
• Een natuurrijk speel- en leerlandschap zorgt ook voor een ander soort school. De impact van onze nieuwe speelplaats op hoe we als school werken en les geven kent op die manier een totale ommekeer. Integreer dit in het pedagogisch beleid. Dit is ons nieuwe project.
• Stel je de ouders voor die een school zoeken voor hun peuter. Ze komen bij jou op school en zien een fantastische, natuurrijke, speelplaats. Moeilijke beslissing?
• Een groene speelplaats is nooit klaar.
• Toon lef. Wees niet bang om ambitieus te zijn. Schrijf persberichten, nodig ministers uit. Sla op de grote trom.
  

Ga aan de slag met jouw speelplaats!

De school prikkelt ook andere scholen om dezelfde metamorfose door te maken. Het project Klimaatspeelplaats wordt regelmatig opgepikt in de media en dient als inspiratie voor heel wat andere scholen die hartelijk ontvangen worden op de school en telkens met de nodige goesting om dezelfde stappen te zetten huiswaarts keren.

BLES kan je hierbij ondersteunen. BLES ontwikkelt krachtige speel- en leerplekken met scholen, steden, gemeenten en jeugdwerk. Zo ondersteunen ze spelen en leren bij kinderen en jongeren, verbinden hen opnieuw met de natuur, maken hen actiever en zorgen voor eindeloos plezier. Daarnaast ontwikkelen ze mee de schoolcultuur op vlak van projectwerking, outdoor learning en duurzaamheid via educatie. BLES helpt mee met het vinden van de juiste ontwerpers, zit mee in het ontwerpteam, biedt workshops op maat van het schoolteam en schrijft mee aan de subsidiedossiers van de scholen.